O Kozarskoj Dubici

Današnji grad Kozarska Dubica smjestio se među lokalitetima na kojima je ranije bivao kroz istoriju.
Dubica se ugnijezdila na desnoj obali Une, na 150 m nadmorske visine, 14 km od ušća Une u Savu.

Poluokružuju je rasuti grozdovi njenih 61 sela. Oni zajedno čine pejzažnu i administrativnu cjelinu – Opština Kozarska Dubica, smještenu na sjeverozapadnim padinama Kozare i sjeveroistočnim padinama Prosare, na površini od 499 km2.

Ravničarsko zemljište zauzima 60% ukupne površine, dok je ostali dio brežuljkast sa blagim padinama. U suštini, ovaj kraj se nalazi u donjem toku rijeke Une i srednjem toku Save.

Istorija je kroz ove predjele tutnjala ratovima, civilizacije poništavale jedna drugu, pa je ostalo malo tragova od prošlosti ovog kraja. Lokaliteti i nešto podataka govore da je ovaj prostor od pamtivjeka bio naseljavan.

Godine 1975. otkriveno je u Čitluku praistorijsko naselje starijeg i srednjeg perioda željeznog doba. Iskopavanjem su pronađene nastambe sa kalotastom peći i otvorskim ognjištem, keramika, predmeti od bronze, češljevi od kosti i noževi
Zaštitni bedem pod zemljom okružuje cijeli plato Gradine. Kod Platine na Grobljicu pronađena je i praistorijska metropola.
Šest km uzvodno od Dubice, na obali Une otkriveno je prostrano naselje iz Rimskog doba na površini od 5 hektara. Istraživanja su vršena 1973. Godine. Otkopani su temelji građevina veličine 45 / 30 m. starija faza gradnje je iz drugog vijeka, a mlađa iz trećeg ili četvrtog vijeka nove ere.

Selo Strigova je jedan period trećeg vijeka bio stolni grad u kome je stolovao kralj Jeronim. On je išao u Rim, Atinu i Jerusalim da izučava filozofiju i matematiku. Po povratku u Strigovu isklesao je obelisk visine 5 m u koga je uklesao citate iz Biblije. Ovaj obelisk je stajao sve do 1956. Godine. Njegovi ostaci vidljivi su i danas.
Poslije propasti Rimskog carstva, prostor između rijeke Une i Vrbasa naseljavaju slovenska plemena.

Od 930. godine ovo područje doživljava veliki uspon. Tada je i nastao veliki grad Dubica koji je zauzimao područje današnjih sela Draksenić, Međeđa, Demirovac sa centrom u današnjem selu Donja Gradina. Ovaj grad je cvjetao sve do 1242. Godine, kada su ga razorili Mongoli pod vođstvom Batu-kana. Istorija je ovde sve sravnila sa zemljom.

Građevina nad građevinama, svjetlost nad svjetlošću je manastir Moštanica koji je nadživio sav istorijski tutanj. On zauzima posebno mjesto među manastirima Srpske pravoslavne crkve. Manastir se nalazi na 202 m nadmorske visine u dolini rijeke Moštanice, u padini Male Gradine, pod Kozarom. Udaljen je 12 km od Kozarske Dubice, čuvan svjetlošću i mirisom stoljetnih lipa, moštima, monasima i likom velikomučenika i sveca đakona Avakuma koji se zamonašio u ovom manastiru.

Po nekim izvorima i polabskoj teoriji o porijeklu Srba, ovaj manastir je mogao nastati u osmom vijeku, kada i manastir sv. Đurđa u Marinima (tromeđa opština Prijedor, Novi Grad, Kozarska Dubica) i manastir u strigovi.

Legenda kaže da je manastir Moštanica nastao u jedanaestom vijeku. U manastiru se i danas čuva kopija ključa manastirskih dveri sa brojem 1111.
Manastirska crkva je sagrađena od bijelog tesanog kamena, u krupnim i finim kockama, vađenim u selu Vojskova i stijenama vađenim iznad samog manastira. Manastir je kroz vijekove deset puta razaran i isto toliko puta obnavljan. U njemu su se učila pismena, prepisivala Jevanđelja i dugo vremena pri njemu je radila manastirska škola, manastir je danas duhovno središte cijelog Potkozarja.

U ranom srednjem vijeku ovde se rasprostirala dubička županija. Ovo područje pada pod turku vlast 1538. Godine. Od tog perioda pa do okupacije Bosne i Hercegovine od strane Austro-Ugarske, 1878. godine ovo područje je, s kraćim periodima bilo pod turskom vlašću.
Godine 1878. ono pada pod Austro-Ugarsku vlasti ostaje u njenom sastavu sve do prvog svjetskog rata 1918. godine, kada je stvorena prva zajednička država jugoslovenskih naroda – Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca.

Plitajući i lutajući grad Dubica se zaustavio na današnjem mjestu, sam između sebe-svojih bivših mjesta: Donje Gradine, Male Gradine, Gornje Gradine, Strigove i Suvaje. Krvavo je zaradio svoje ime u praslovenskoj riječi dub (hrast) i riječi dubica (čamac iskopan u hrastovom deblu).

Dubica se spominje 930, 1197, 1242. Godine, a kasnije kroz istoriju još češće.

Današnji grad Dubicu, a naročito njegov centar, sagradili su Srbi, trgovci i zanatlije.